Mało kto zastanawia się nad Etyka Asystenta Osoby z Niepełnosprawnością, czy coś takiego istnieje? Czy etyka w pracy z osobami niepełnosprawnymi  jest w ogóle potrzebna? Te pytania pojawiają się zazwyczaj w trudnych momentach praktycznej pracy. W momencie kiedy stajemy przed dylematem, czy dane działanie, zachowanie wchodzi w zakres usług asystenta osoby niepełnosprawnej czy nie?

Kim jest asystent osoby z niepełnosprawnością?

O tym, że świat potrzebuje asystentów osobistych osób z niepełnosprawnością wiadome jest od lat.  W 1993 roku ONZ uchwaliło dokument poświęcony prawom osób niepełnosprawnych noszący nazwę „Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych”. W tym dokumencie omówiono każdą dziedzinę życia osoby z niepełnosprawnością* w tym też konieczność posiadania asystenta:

Państwa powinny wspierać opracowywanie programów nastawionych na świadczenie zindywidualizowanej pomocy za pośrednictwem osobistych asystentów i tłumaczy, zwłaszcza osobom głęboko upośledzonym lub dotkniętym sprzężonymi kalectwami. Programy takie zwiększyłyby poziom uczestnictwa osób niepełnosprawnych w codziennym życiu – w domu, w pracy i w szkole oraz podczas zajęć rekreacyjnych.

Przypomnę tylko, że Polska była jednym z członków pierwotnych Organizacji Narodów Zjednoczonych, czyli takich państw, które założyły Organizację – 15 października 1945 roku. Niestety współtworzenie organizacji i trzymanie się jej rezolucji to dwie różne sprawy.

W Polsce o asystentach osób z niepełnosprawnością zaczęto mówić w 2001 roku. W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej wpisano w klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego – zawód asystent osoby niepełnosprawnej (symbol 346; Dz.U. Nr 34, poz. 405).  A już (żarcik) w 2019 roku powstał projekt finansujący usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością.

Co się działo z zawodem między 2001 a 2019 rokiem? Cóż. Dokonywały się różnego rodzaju modyfikacje nazewnictwa i szkolono ludzi, niestety nadal nie było pomysłu skąd wziąć pieniądze.

Szkolono ludzi, na tym działaniem, chciałabym się na chwilę pochylić.

 

Etyka Asystenta Osoby z Niepełnosprawnością

Każdy z asystentów powinien mieć określony kodeks etyczny zgodnie, z którym powinien postępować. W pewnym stopniu ta sprawę załatwiają regulaminy programu asystenta osoby niepełnosprawnej, ale tylko w pewnym stopniu. Bardzo ważne jest zaufanie do asystenta. Osoba z niepełnosprawnością musi mieć zaufanie do osoby, która ją wspiera. nie wyobrażam sobie powierzyć swoje życie i zdrowie oraz mienie osobie, której nie znam chociaż w minimalnym stopniu.

Czemu mnie to tak niepokoi? Otóż asystenci nie muszą przedstawiać zaświadczenia o niekaralności.  Załóżmy że jesteś całkowicie zależny od kogoś kto np. był skazany za kradzież lub przemoc domową? Czy jesteś w stanie zaufać takiej osobie, nie znając jej? Czy jesteś w stanie czuć się w jego obecności bezpiecznie? Zwrócę uwagę, że  w Programie Asystenta osobistego osoby niepełnosprawnej – edycja 2021 rok pojawił się zapis, który rozszerza działania asystenta o:

wykonywanie czynności dnia codziennego – w tym przez dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności – także w zaprowadzaniu i przyprowadzaniu ich do/z placówki oświatowej (jednak usługa asystenta na terenie szkoły może być realizowana wyłącznie w przypadku, gdy szkoła nie zapewnia tej usługi).

Czynności dnia codziennego to: potrzeby fizjologiczne, ubieranie się, pomoc w umyciu się, ale też sprzątanie i gotowanie.

W regulaminach mamy wymienione kilka zasad i istotne jest przestrzeganie ich.

a) zasada akceptacji – opartą na zasadach tolerancji, poszanowania godności, swobody wyboru wartości i celów życiowych osoby z niepełnosprawnością;
b) zasada indywidualizacji – podmiotowego podejścia do osoby z niepełnosprawnością, jego niepowtarzalnej osobowości, z jej prawami i potrzebami;
c) zasada poufności – respektowania prywatności i nieujawniania informacji uzyskanych od osoby z niepełnosprawnością bez jego wiedzy i zgody osobom trzecim (z wyłączeniem wyjątków wynikających z przepisów obowiązującego prawa);
d) zasada prawa do samostanowienia – prawo osoby z niepełnosprawnością do wolności i odpowiedzialności za swoje życie (z wyłączeniem sytuacji zagrożenia zdrowia i życia).

Czy te zasady są przestrzegane? Nie wiadomo, wiadomo za to że szkolenia dla asystentów pozostawiają wiele do życzenia. Miałam przyjemność kilka razy szkolić asystentów osobistych osoby niepełnosprawnej. I wiecie jaka nasunęła mi się refleksja? Że w Polsce w państwie opiekuńczym pojęcie asystenta jest mylone z opiekunem osoby niepełnosprawnej. Generalnie niektórzy asystenci roszczą sobie prawo do decydowania o osobie z niepełnosprawnością.

Podczas szkoleń zadaję kandydatom na asystentów kilka pytań-ćwiczeń, które wzbudzają kontrowersję i powodują dysonans.  Podkreślę, że podczas prowadzonych zajęć pytam o różne sprawy w tym też o to:

Odpowiedz kiedy przestajesz podawać drinki nieubezwłasnowolnionej osobie z niepełnosprawnością?

Odpowiedzi są bardzo różne, a najczęściej pojawia się „nie podaję mu/jej w ogóle alkoholu, bo to jest …..” i tu wymieniane są bardzo różne powody. Na moje pytanie „dlaczego?” uzyskuję odpowiedź, że alkohol szkodzi zdrowiu oraz, że osoba z niepełnosprawnością nie powinna pić. Otóż to tak nie działa.

Czym zajmuje się asystent osoby z niepełnosprawnością?

Asystent to przedłużenie ręki osoby z niepełnosprawnością, a nie opiekun prawny.  Asystent nie ma prawa decydować za osobę, której asystuje. Niestety system szkolnictwa tego nie uczy. Cała uwaga jest skupiona na pomocy w czynnościach, należy podkreślić, że w tym zakresie też zdarzają się błędy „wyręczania”.  Zadania asystenta osobistego danej osoby niepełnosprawnej wyznaczają same osoby z niepełnosprawnością. Zakres czynności zależy od ich potrzeb i decyzji. Ideą asystentury, tej idealnej, jest  zapewnienie osobie z niepełnosprawnością nieskrępowanego funkcjonowania w życiu prywatnym oraz zawodowym. Istotne jest żeby umożliwić jej dostęp do takich czynności, jakie podejmowałaby, gdyby była osobą w pełni sprawną.  Edukuję osoby z niepełnosprawnością i asystentów w tym zakresie, gdzie tylko mogę.

Czy osoba z niepełnosprawnością ma prawo wybrać sobie asystenta?

Osoba z  niepełnosprawnością jest pracodawcą i usługobiorcą. Ona ma prawo wybrać asystenta osobistego, takiego który jej pasuje i spełnia jej oczekiwania. Ważnym aspektem jest to, że to osoba z niepełnosprawnością może zatrudniać i zwalniać asystenta według własnego uznania.

Podsumowując, znaj swoje prawa i nie daj sobie wmówić, że one nie istnieją.

* Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych przyjęte podczas 48 sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w dniu 20 grudnia 1993 (Rezolucja 48/96).